Każda osoba pracująca w Polsce ma prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Odpowiednie obowiązki pracowników i pracodawców w tym zakresie określa Kodeks pracy oraz wiele innych aktów prawnych i przepisów wykonawczych, a także układy zbiorowe, statuty i regulaminy pracy. Uzupełnieniem powyższych przepisów ogólnych są przepisy szczegółowe dotyczące poszczególnych sektorów gospodarki, które zawarte są w odrębnych ustawach i rozporządzeniach.
Zasada mówi, że zatrudniając nowego pracownika na umowę o pracę, pracodawca musi skierować go na badanie lekarskie, które przeprowadzi uprawniony lekarz medycyny pracy.
Przeprowadzenie takich badań jest obowiązkowe w przypadku osób nowozatrudnionych oraz pracowników, którzy zostali przeniesieni na inne stanowiska, szczególnie jeśli mogą być na nich narażeni na szkodliwe czynniki lub uciążliwe warunki pracy.
Badania wstępne nie są obowiązkowe dla tych pracowników, którzy zostaną ponownie zatrudnione przez tego samego pracodawcę na tym samym stanowisku lub obowiązują ich te same warunki pracy w ciągu 30 dni od rozwiązania lub wygaśnięcia poprzedniej umowy o pracę pracy z tym samym pracodawcą oraz dla osób, które są zatrudnione na danym stanowisku u innego pracodawcy w terminie 30 dni od rozwiązania lub wygaśnięcia poprzedniego stosunku pracy. Warunkiem jest posiadania aktualnego zaświadczenia lekarskiego potwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy w warunkach pracy określonych w skierowaniu do badań lekarskich, a pracodawca uważa, że warunki te odpowiadają warunkom na danym stanowisku.
Sytuacja taka nie dotyczy osób zatrudnionych do wykonywania prac szczególnie niebezpiecznych. Takie osoby są zobowiązane przez pracodawcę do przedstawienia aktualnego zaświadczenia lekarskiego potwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na danym stanowisku oraz skierowania na badanie lekarskie, na podstawie którego wydano to zaświadczenie. Powyższa zasada stosuje się odpowiednio do zatrudniania osoby, która jest jednocześnie zatrudniona przez innego pracodawcę.
Lekarz medycyny pracy a badania okresowe
Pracownicy muszą przechodzić okresowe badania lekarskie. W przypadku niezdolności do pracy dłuższej niż 30 dni, spowodowanej chorobą, pracownik powinien poddać się badaniu lekarskiemu, które przeprowadzi uprawniony do tego lekarz medycyny pracy. Celem takiego badania jest ustalenia jego zdolności do pracy w dotychczasowym zawodzie.
W miarę możliwości okresowe badania lekarskie i kontrolne są przeprowadzane w godzinach pracy.
W takim przypadku pracownikowi przysługuje wynagrodzenie za czas nieobecności w pracy w związku z badaniem/kontrolą, a w przypadku konieczności wyjazdu na badanie/kontrolę do innej miejscowości, przysługuje jej zwrot kosztów podróży na zasadach obowiązujących w przypadku podróży służbowych.
Pracownik, który nie posiada aktualnego zaświadczenia lekarskiego, które potwierdza brak jakichkolwiek przeciwwskazań do wykonywania pracy w warunkach pracy określonych w skierowaniu na badanie lekarskie, nie może zostać dopuszczony do pracy przez Pracodawcę. Zarówno okresowe, jak i wstępne badania lekarskie przeprowadzane przez lekarza medycyny pracy na podstawie skierowania, które powinno zostać wcześniej wystawione na wniosek pracownika przez pracodawcę.
Zaświadczenia, które wydaje lekarz medycyny pracy
Pracodawcy zobowiązani są do przechowywania zaświadczeń, które wydaje lekarz medycyny pracy na podstawie przeprowadzonych badań lekarskich i skierowań na badania lekarskie.
Przed przystąpieniem do pracy każdy pracownik musi również przejść szkolenie wstępne w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy (w skrócie BHP). Pracownik nie może zostać dopuszczony i wykonywać prac, do których nie ma odpowiednich kwalifikacji lub nie nabył umiejętności, lub nie jest dostatecznie zaznajomiony z odpowiednimi przepisami BHP. Obowiązkiem pracodawcy jest zapewnienie pracownikom wstępnego szkolenia BHP przed dopuszczeniem ich do pracy oraz zapewnienie prowadzenia szkoleń okresowych w tym zakresie.
Wspomniane szkolenie wstępne nie jest wymagane, jeżeli pracownik rozpoczyna pracę u tego pracodawcy na tym samym stanowisku, jakie zajmował bezpośrednio przed podpisaniem z tym pracodawcą nowej umowy o pracę. Szkolenia i kursy powinny zawsze odbywać się w godzinach pracy i zostać przeprowadzone na koszt pracodawcy.